عوامل مؤثر بر ارتقاء تاب‌آوری اجتماعی در شرایط تحریم‌

بحث و نتیجه گیری

بحران‌ هـا‌ و تنش‌ های‌ پی‌ درپی‌ اقتصادی و سیاسی در دنیا، ضرورت بحث و پرداختن به نظریات و ایده های انعطاف پذیری و تـاب آوری را در زمینه های مختلف اقـتصادی و سـیاسی و البته اجتماعی را سبب شده‌ است . به نحوی که بسیاری از جوامع جهت دستیابی به توسعه و موفقیت ، پیاده سازی سیاست های تاب آوری در برابر تغییرها و آسیب ها را در دستور کار خود قرار داده‌ اند‌. از آنجایی کـه آسیب ها و بحران های اجتماعی و در نهایت بر هم خوردن رفاه اجتماعی، یکی از تبعات سنگین بحران های اقتصادی است ، ضرورت ورود ادبیات تاب آوری به‌ برنامه‌ ریزی و سیاست گذاریهای اجتماعی به امری غیر قابل اجـتناب تـبدیل شده است . به طوری که امروز تلاش تصمیم گیران جهت بازسازی روش‌ ها‌ و سیاست گذاریهای اجتماعی در مواجهه‌ و مقابله‌ با فشارها و تنش ها امری مشهود و قابل بررسی است . در نهایت این گونه مـیتوان اسـتنباط کرد که با افزایش مقاوم سازی و ایجاد ثبات و سازگاری‌ در‌ برابر تنش ها، ریسک‌ و خطرات‌ ، میتوان ظرفیت ها و پتانسیل های یک جامعه را بازسازی کرد و از آنها در برابر شوکهای پیش بینی نشده استفاده کـرد. در این صـورت هرچه انعطاف پذیری سیستم اجتماعی بیشتر باشد‌، آسیب‌ پذیری اجتماعی آن جامعه از بحران ها و تنش ها کاهش خواهد یافت . (سام آرام و منصوری، ۱۳۹۶) به منظور رسیدن به هدف پژوهش که تعیین ابعاد و مولفه هـا و زیرمـولفه هـای ارتقاء‌ تاب‌ آوری اجتماعی‌ در شرایط تـحریم هـای سـیاسی و اقتصادی و همچنین ارائه مدل مناسب بود، پس از انجام مصاحبه ، ابتدا با‌ تفکیک متن مصاحبه به عناصر دارای پیام در داخل خطوط یا‌ پاراگراف‌ تلاش‌ شد تا کـدهای آن اسـتخراج شـوند. متن هر مصاحبه چندبار خوانده و جملات اصلی آن اسـتخراج شـد و به ‌‌صورت‌ کدهایی ثبت گردید. این فرآیند به صورت کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی‌ انجام‌ شد‌. به طور کـلی، نـتایج بـه دست آمده از مصاحبه ها که بر اساس دیدگاه خبرگان‌ در۶ بـعد اصلی؛پدیده محوری(ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم – های‌ سیاسی و اقتصادی)، شرایط علی‌ ، شرایط‌ زمینه ای، عامل مداخله گر، راهـبردها و پیامـدها و نـتایج و ۱۴ مولفه شناسایی شد.

در جمع بندی میتوان گفت که در کل ، تحقیق کـاملی مـبنی بر ارتقاء تاب آوری اجتماعی در حوزه تحریم‌ های سیاسی و اقتصادی با توجه به بررسیهای انجام شده تـوسط پژوهـشگر در ایران انـجام نشده است و مقاله حال حاضر بر مبنای ابعاد، مولفه مطرح شده در جـهان در مـولفه – هـای مورد‌ بررسی‌ جمع آوری شده است و نتایج آن میتواند باعث ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم هـای سـیاسی و اقـتصادی در آینده شود.

بنابراین به عنوان یافته کلیدی مقاله حاضر میتوان گفت‌ که‌ الگوی پیشـنهادی این پژوهـش برای ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی را می توان به صـورت زیر ارائه کـرد:

در نهایت به بحث و نتیجه گیری در خصوص هر کدام از ابعاد و مولفه هـای الگـو‌ (بـه‌ عنوان‌ الگوی پیشنهادی مستخرج از این‌ پژوهش‌ ) بر‌ اساس نتایج کیفی تحقیق پرداخته شده است : مـولفه هـایی مانند برابری و عدالت اجتماعی، سرمایه اجتماعی و سازماندهی مخاطرات و تهدیدات جزء اجزای اصـلی‌ مـفهوم‌ ارتـقاء‌ تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی‌ و اقتصادی‌ هستند. این یافته متناسب با پژوهش رضایی (۱۳۸۹) و کوک و هـمکاران (۲۰۱۶) مـیباشد. هـمچنین عواملی که باعث ارتقاء یا عدم‌ ارتقاء‌ تاب‌ آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سـیاسی و اقـتصادی میشوند و باید‌ مورد توجه قرار بگیرند، عبارتند از ساختار اجتماعی، باورها و ارزش های جامعه و تاب آوری اقتصادی است کـه لزومـ‌ توجه‌ مناسب‌ را در این حوزه بسیار چشمگیر کرده است . از طرفی بر‌ توجه‌ به عـوامل و شـرایط زمینه ای که میتواند همه ابعاد و مولفه هـای تـاب آوری اجـتماعی را تحت‌ تاثیر‌ قرار‌ دهد، بسیار حیاتی اسـت . این شـرایط زمینه ای شامل ؛ بسترهای قانونی و زیرساخت‌ های‌ اجتماعی‌ شدند. در این بین راهبردهایی وجود دارند کـه در کـنش با تاب آوری اجتماعی‌ در‌ شرایط‌ تـحریم هـای سیاسی و اقـتصادی هـستند کـه شامل ؛ توسعه سرمایه انسانی، مشارکت جـامعه و سـاختارها و فرآیندهای‌ حاکمیتی‌ فراگیر میباشد.

شرایط و عوامل دیگری نیز وجود دارند که تـحت عـنوان متغیرها یا‌ عامل‌ مداخله‌ گر نام بـرده می شود، این عامل بـر رابـطه بین پدیده محوری و راهبردها‌ و همچنین‌ رابـطه بـین پیامدها و راهبردها، تاثیرگذار بوده یا به اصطلاح نقش مداخله گر را‌ ایفا‌ میکنند‌، توجه بـه این عـامل در شرایط بحرانی بسیار حایز اهـمیت اسـت ، این عـامل شامل ؛ جایگاه‌ کـشور‌ در مـنطقه و جهان می – باشد. در این پژوهـش پیامـدها و نتایجی شامل ؛ توسعه‌ پایدار‌ کشور‌ و ارتقای ظرفیت جامعه در مواجه با بحران ها شناسایی شدند. در مـجموع این یافـته ها‌ متناسب‌ با‌ پژوهش های آروین و زیاری (۱۳۹۸)، مـلکی و هـمکاران (۱۳۹۸)، بسطامی نـیا و هـمکاران (۱۳۹۷‌)، اسـلام‌ سجا و همکاران (۲۰۱۸) و مکلین و هـمکاران (۲۰۱۴) میباشد.

در نهایت میتوان گفت لزوم توجه سیستمی و همه جانبه‌ به‌ همه ابعاد و مولفه های الگوی عـوامل مـؤثر بر ارتقاء تاب آوری اجتماعی‌ در‌ شرایط تـحریم هـای سـیاسی و اقـتصادی الزامـی بوده‌ و باعث‌ هـمبستگی‌ اجـتماعی مناسب در شرایط بحرانی از جمله‌ تحریم‌ ها میشود که موجب می – شود کشور در شرایط آسیب پذیر و بحرانی مـتحمل‌ زیانـ‌ کـمتری شده و همچنین ظرفیت جامعه‌ را‌ برای مواجه‌ بـا‌ بـحران‌ هـا ارتـقاء داده و تـوسعه پایدار را‌ بـه‌ دنبال خواهد داشت .

پژوهشگر امیدوار است که با شناسایی ابعاد و مؤلفه های‌ عوامل‌ مؤثر بر ارتقاء تاب آوری اجتماعی‌ در شرایط تحریم های‌ سیاسی‌ و اقتصادی و ارائه الگوی پیشنهادی، بستر‌ مـناسبی‌ برای تحقیقات آتی در این زمینه فراهم نماید. لذا به پژوهشگران دیگر توصیه‌ می‌ شود:

– تحقیقی با هدف بررسی‌ اثربخشی‌ برنامه‌ های ارتقاء تاب‌ آوری‌ اجتماعی در شرایط تحریم‌ های‌ سیاسی و اقتصادی در کشور صورت گـیرد.

– تـحقیقی با هدف پیاده سازی و ارزشیابی برنامه های‌ ارتقاء‌ تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم‌ های‌ سیاسی و اقتصادی‌ انجام‌ شود‌ و موانع پیش رو مورد‌ بررسی قرار گیرد.

حرکت به سوی هر هدفی، توسط محدودیت هـا و مـشکلات دچار کندی یا‌ توقف‌ میشود.

این محدودیت ها شامل ؛ زمان‌ بر‌ بودن‌ پروسه‌ ی پژوهش‌ ، عدم همکاری گزینش‌ شدگان‌ برای مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته ، عـدم ارائه اطـلاعات مورد نیاز به واسطه دسـتورات مـدیران ارشد‌ و عدم‌ اعتماد‌ مصاحبه شوندگان به پژوهشگر در راستای عدم‌ انتشار‌ مصاحبه‌ های‌ ایشان‌ نیز‌ گریبانگیر پژوهشگر بود. بزرگترین مشکل پژوهشگر در اثنای انجام پژوهش حـاضر، شـناسایی و برقراری ارتباط با مـطلعان کـلیدی فرآیند مورد مطالعه بود.

منابع فارسی کتب:

– آنسلم استراوس‌ ، جولیت کربین (۱۳۹۱)، مبانی پژوهش کیفی(فنون و مراحل تولید نظریه زمینه ای)، ترجمه ابراهیم افشار، تهران : نشر نی

– ایزدی، محسن (۱۳۸۷)، پیدایش و گسترش بحران مالی در جـهان و اثـرات آن بر‌ اقتصاد‌ ایران ، تهران : موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد

– حسینیالمدنی، سیدعلی (۱۳۹۵)، تاب آوری (فردی، خانوادگی و اجتماعی)، چاپ اول ، تهران : نشر دانش

– عادل پیغامی و همکاران (۱۳۹۴)، مقاوم سازی اقتصادی ادبیات متعارف ؛ مبادی‌ علمی‌ و نظری، تاب آوری و آسـیب پذیری، تـهران : انتشارات دانـشگاه امام صادق

(ع )

– فراستخواه ، مقصود (۱۳۹۵)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تاکید بر نظریه‌ پایه‌ (گرندد تئوری، GMT)، تهران : انـتشارات‌ آگاه‌ مقالات

– امیر بسطامی نیا و همکاران (۱۳۹۷)، تبیین و تحلیل تاب آوری اجتماعی بـرای مـقابله بـا سوانح طبیعی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران ، (۳)۸

– بهروزیفر، مرتضی (۱۳۸۳‌)، اثرتحریم‌ های یک جانبه امریکا‌ بر‌ اقتصاد بازرگانی ایالات مـتحده ‌ ‌و بـازارهای جهانی انرژی، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، (۳۳)

– پروین پرتوی و همکاران (۱۳۹۵)، طراحی شهری و تاب آوری اجتماعی محله جـلفای اصـفهان ، نـشریه معماری و شهرسازی، (۱۷)

– داود منظور، منوچهر‌ مصطفیپور‌(۱۳۹۲)، بازخوانی تحریم های ناعادلانه : ویژگیها، اهداف و اقدامات ، فصلنامه سیاست هـای مالی و اقتصادی ویژه نامه کارنامه اقتصادی دولت ، (۲)۱

– غلامرضا پورحیدی، بحران الدین ولدبیگی (۱۳۹۳)، تاب آوری بحران الزامی مـلی، (چاپ‌ اول‌ )، تهران : اوریچ‌ ایرانـیان بـا همکاری انجمن علمی مدیریت بحران ایران

– عزت الله سام آرام ، سمانه منصوری (۱۳۹۶)، تبیین و بررسی‌ مفهوم تاب آوری اجتماعی و ارزیابی تحلیلی شاخص های اندازه گیری آن‌ ، فصلنامه‌ برنامه‌ ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، (۳۲)۸

– کیال ، علی(۱۳۸۷)، پیامدهای بحران اقـتصادی غرب بر اقتصاد کشور، فصلنامه تدبیر‌، (‌‌۲۰۰‌)

– محمود آروین ، کرامت الله زیاری (۱۳۹۸)، سنجش میزان آسیب پذیری اجتماعی و تاب آوری‌ اجتماعی‌ در‌ برابر زلزله ، فصلنامۀ علمی- پژوهشی امداد و نجات ، (۳۷)۱۰

– مومنیراد، اکبر (۱۳۹۲)، تحلیل محتوای‌ کیفی در آیین پژوهش : ماهیت ، مراحل و اعتبار نتایج ، فـصلنامه انـدازه گیری تربیتی، (۱۴‌) پایان نامه

– رضایی، محمدرضا‌(۱۳۸۹‌)، تبیین تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله )؛ مطالعۀ موردی: کلانشهر تهران ، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران

English Resources

Book

– Blanchard, O., & Katz‌, F. (1992), Regional Evolutions. Brookings Papers on

Economic Activity, (1): 1-75. Washington: Brookings Institution

– Lucini, B. (2015), Disas ter resilience from a sociological perspective: Exp

loring three Italian earthquakes as models for disas ter resilience‌ Planning‌.

New York: Springer Science & Business

– Promberger, M. (2014), Patterns of Resilience during Socioeconomic Crises

among Households in Europe (RESCuE), Concept, Objectives and Work Pack-

ages of an EU FP 7 Project

Articles‌

– Cretney‌, R. M. (2016), local responses to disas ter: the value of community

led post disas ter response action in a resilience framework, Disas ter preventi-

on and management,25 (1)

-Endress,M.(2015),The‌ social‌ cons tructedness of resilience,Social Sciences,4

(۳)

– Feyrer, J., Sacerdote, B., & Stern, A. (2007), A Study of Cities and Counties

That Lost Steel and Auto Jobs in the 1980s. Brookings-Wharton Papers on

Urban‌ Affairs‌, (۴۱‌). Washington: Brookings Institution

– Kwok, A., Doyle‌, E., Becker‌, J., Johnston‌, D., & Paton,D.(2016),What is ‘soci

al resilience’? Perspectives of disaster researchers, emergency management pract-

itioners, and policymakers in New Zealand. International‌ Journal‌ of‌ Disaster

Risk Reduction, (19)

– Nation Research Council. (2010‌), Privatepublic‌ sector collaboration to enh

ance community disaster resilience.A workshop report: Washington, DC: NAP

– Obris t, B., Pfeiffer, C., & Henley, R. (2010), Multilayered social‌ resilience‌: A

new‌ approach in mitigation research,Progress in Development S tudies,10 (4)

– Rose‌, A., & Liao, Y. (2005), Modeling Regional Economic Resilience to Dis

asters: A Computable General Equilibrium Analysis of Water Service Disr

uptions‌, Journal‌ of‌ Regional Science, (45)